του Αθανάσιου Ε. Καραθανάση,
Ομότ. Καθηγητή Α.Π.Θ., Προέδρου Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών
Σημαιοστολισμένο και αγέρωχο στολίζει τον Θερμαϊκό και τη Θεσσαλονίκη το θρυλικό θωρηκτό Αβέρωφ, που συνέδεσε τους αγώνες του με τη σύγχρονη ελληνική ιστορία. Και ο θρύλος του μίλησε στις ψυχές των Θεσσαλονικέων και των Μακεδόνων, που σύψυχοι και με εθνική υπερηφάνεια έσπευσαν να το προσκυνήσουν και να αντλήσουν δύναμη και ελπίδα στην κακότητα των καιρών που διέρχεται η Πατρίδα. Και συνέβη τούτο το παράδοξο, να καθίσταται το «Αβέρωφ» ξανά σύμβολο αναγέννησης, ενώ στους παλιότερους καιρούς ήταν σύμβολο νίκης και δόξης. Αυτά τα συναισθήματα έλαβαν μαζί τους τα χιλιάδες ελληνόπουλα που ήλθαν, σαν σε εθνικό προσκύνημα, να ιδούν το «Αβέρωφ» που τότε και τώρα, ιδίως τώρα, είναι η έκφραση του νικηφόρου Ελληνισμού. Μαζί με τα παιδιά, τις ίδιες ελπίδες συναπεκόμισαν και οι μεγαλύτεροι, όχι μόνον αυτοί που το επισκέφθηκαν, αλλά κι εκείνοι που από την παραλία της Λεωφόρου Νίκης θαυμάζουν το αγέρωχο πλοίο, κτήμα εσαεί του ελληνικού λαού που με τις δικές του θυσίες αγοράσθηκε εν όψει των βαλκανικών πολέμων. Κατέβαλε, τότε, το Ελληνικό Κράτος, στα τέλη του 1909, 24.000.000 δραχμές, από τον ιδρώτα του λαού μας και του έδωσε το όνομα του εθνικού ευεργέτη Γ. Αβέρωφ, που από το κληροδότημά του απορροφήθηκαν για την αγορά του 8.000.000 δραχμές. Και μάλιστα με επιδέξιους χειρισμούς η τότε Κυβέρνηση του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, με υπουργό Ναυτικών τον πλοίαρχο Δαμιανό, κατόρθωσε να το αποκτήσει γιατί για την αγορά του ενδιαφέρθηκε και η Τουρκία που επεδίωκε τη ναυτική υπεροπλία στο Αιγαίο. Και όταν κατέπλευσε υπερήφανα στο Φάληρο το καλοκαίρι του 1911, γνώρισε αποθεωτική υποδοχή γιατί ήξερε ο λαός μας ότι το «Αβέρωφ» θα κυριαρχούσε στο Αιγαίο, απελευθερωτής και φρουρός μαζί των αιγαιοπελαγίτικων νησιών μας. Από τότε το εθνικό αυτό πλοίο, με διαλείμματα μέσα στον χρόνο, συνδέθηκε με τους μεγαλειώδεις σταθμούς της Ιστορίας μας. Μαζί με το εύδρομο «Έλλη» αποτελούν τα αγαπημένα πλοία του ελληνικού λαού. Το καθένα με την ιστορία του. Και η παρουσία του «Αβέρωφ» στη ναυτική δύναμη της χώρας μας, πέρα από την πολεμική του δράση, συνδυάσθηκε και στο διπλωματικό πεδίο, αφού στη συγκρότηση της Συμμαχίας των χριστιανικών βαλκανικών κρατών κατά της Τουρκίας στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο, μέτρησε στους συμμάχους (Βουλγαρία, Σερβία, Μαυροβούνιο) η ελληνική ναυτική πολεμική ισχύς που διασφάλιζε στο Αιγαίο το «Αβέρωφ». Και πρέπει, ασφαλώς, να ληφθεί υπόψη ότι ο ελληνικός πολεμικός στόλος, κυριαρχώντας στο Αιγαίο, εμπόδιζε τη μεταφορά τουρκικών στρατευμάτων από τη Μ. Ασία στα βαλκανικά πεδία των μαχών. Ας ληφθεί επιπλέον υπόψη ότι οι λοιποί τρεις Βαλκάνιοι σύμμαχοι δεν διέθεταν πολεμικό στόλο. Και ήταν «τυχερό» πλοίο το «Αβέρωφ», που όντας η ναυαρχίδα του στόλου μας, κυβερνήτη του είχε τη θρυλική μορφή του ναύαρχου Παύλου Κουντουριώτη, από τη μεγάλη γενιά των καπεταναίων του κατά θάλασσαν Αγώνα της Εθνικής μας Ανεξαρτησίας Κουντουριώτηδων. Ευθύς μετά την έναρξη του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου ο Αβέρωφ ξεκίνησε την ιστορική και νικηφόρα πορεία του, αποπλέοντας από τον φαληρικό όρμο στις 5/18 Οκτωβρίου 1912 με τον Πρωθυπουργό Ελ. Βενιζέλο να τον ξεπροβοδίζει με τούτα τα λόγια που απηύθυνε προς το πλήρωμά του: Η Πατρίς αξιοί από υμάς όχι απλώς να αποθάνητε υπέρ αυτής. Αυτό θα ήταν το ολιγώτερον. Αξιοί να νικήσητε.
Στις 3 Δεκεμβρίου 1912 ο Αβέρωφ, με τα άλλα παλαιά θωρηκτά του ελληνικού στόλου, αντιμετώπισαν τον τουρκικό κοντά στην έξοδο των Στενών των Δαρδανελλίων. Το Αιγαίο σημαδεύει τη μοίρα του Ελληνισμού, που τον προστατεύει στα θαλάσσια σύνορά του από ανατολάς. Στις 9.35΄ το πρωί το «Αβέρωφ» με μεγάλη ταχύτητα επιτέθηκε στον τουρκικό στόλο με επιδέξιους χειρισμούς και γρήγορα βρέθηκε μπροστά και πάνω στην πορεία των τουρκικών θωρηκτών. Ο Κουντουριώτης προηγουμένως είχε υψώσει το σήμα ότι καθιστά την κίνησή του ανεξάρτητη απ’ τον υπόλοιπο ελληνικό στόλο και άρχισε την καταδίωξη των τουρκικών θωρηκτών, στην οποία τον ακολούθησε ο στόλος μας με τα παλαιά θωρηκτά «Σπέτσες», «Ύδρα» και «Ψαρά». Στις 10.25΄ο τουρκικός στόλος κατόρθωσε να διαφύγει και να κρυφτεί στα Στενά των Δαρδανελλίων, με ένα λόγο, σε μία μόνο ώρα ο ελληνικός στόλος, με την ναυαρχίδα του το «Αβέρωφ», κατήγαγε στα βόρεια του Αιγαίου μία περιφανή νίκη, καθώς ο αντίπαλός του άφησε το πεδίο της μάχης και τον ελληνικό στόλο κυρίαρχο χάρη στην ταχύτητα και στην ταχυβολία του «Αβέρωφ», μολονότι οι πυροβολητές του είχαν τον ήλιο απέναντί τους. Το βέβαιο, πάντως, είναι ότι οι κινήσεις του «Αβέρωφ» ήσαν παρακινδυνευμένες, γιατί πλησίασε σε μικρή απόσταση τα επάκτια τουρκικά πυροβολεία των Στενών. Αργότερα, σε συζήτηση με πολύπειρους Άγγλους ναύαρχους που τον κατηγόρησαν γι’ αυτήν την κίνηση, ο Κουντουριώτης απήντησε ότι τα πλοία είναι για πολέμους και όχι για μουσεία.
Ένα μήνα αργότερα, στις 5 Ιανουαρίου 1913, ο ελληνικός στόλος με την ναυαρχίδα του, το «Αβέρωφ», κατενίκησε τον τουρκικό στη ναυμαχία της Λήμνου. Η ναυμαχία της Λήμνου ολοκλήρωσε το έργο της ναυμαχίας της «Έλλης», εξασφαλίζοντας την απόλυτη κυριαρχία του ελληνικού στόλου στο Αιγαίο και την ανατολική Μεσόγειο και δίδοντας αυτοπεποίθηση στους Βαλκανικούς συμμάχους στον κοινό αγώνα κατά των Τούρκων. Στη ναυμαχία αυτή οι Τούρκοι, εξερχόμενοι των Στενών, πίστεψαν ότι το «Αβέρωφ» είχε απομακρυνθεί, αλλά με έκπληξη είδαν απέναντί τους τον ελληνικό θωρηκτό στόλο με το «Αβέρωφ». Η ναυμαχία κράτησε μόνον είκοσι λεπτά και ο τουρκικός στόλος τράπηκε σε φυγή με αταξία, αλλά και με πολλές ζημιές και απώλειες. Όσα θωρηκτά παρέμειναν στο πεδίο της ναυμαχίας, που από τις πολλές απώλειες μόλις που επέπλεαν, διέφυγαν στα Στενά.
Με τις δύο αυτές ναυμαχίες ο τουρκικός στόλος είχε σχεδόν διαλυθεί και φυσικά δεν μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σε επιχειρήσεις στη θάλασσα. Λέγεται ότι οι δύο αυτές ναυμαχίες μπορούν να συγκριθούν η μεν πρώτη με τη μάχη του Μαραθώνα, που ενέπνευσε στους Έλληνες αυτοπεποίθηση, η δε δεύτερη με τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, που έκρινε την έκβαση του ελληνοπερσικού πολέμου.
Από τους σημαντικούς σταθμούς της ιστορίας του «Αβέρωφ» είναι η περίοδος 1918-1922, όταν είχε αγκυροβολήσει στην Κωνσταντινούπολη, απέναντι από την Αγιά Σοφιά, γνωρίζοντας τον θαυμασμό και την αγάπη των ομογενών που έβλεπαν τη Μεγάλη Ιδέα να ολοκληρώνεται. Και όταν ήλθε η μοιραία Μικρασιατική Καταστροφή το «Αβέρωφ» παρέπλεε τα μικρασιατικά παράλια και με τα κανόνια του εμπόδιζε τον τουρκικό στρατό να προσβάλει τον υποχωρούντα ελληνικό και τους αλλόφρονες Μικρασιάτες. Η επιβλητική παρουσία του στο Αιγαίο βοήθησε, μαζί με τη στρατιά του Έβρου, την ελληνική διπλωματία να διαπραγματευθεί στη Λωζάνη, όσο γινόταν ευνοϊκώτερα, τα ελληνικά συμφέροντα στην πιο δύσκολη στιγμή της ελληνικής Ιστορίας μετά την Καταστροφή του 1922.
Και όταν τα χρόνια πέρασαν και ήλθε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, το «Αβέρωφ» αγκυροβολημένο ως τότε στην Ελευσίνα, έγινε και πάλι η ναυαρχίδα του ελληνικού στόλου, τώρα στην υπηρεσία των Συμμάχων, και με αφετηρία την Αλεξάνδρεια, αποστολή είχε την προστασία των συμμαχικών νηοπομπών. Και τον Σεπτέμβριο του 1944 μεθορμίστηκε στην Αλεξάνδρεια, απ’ όπου απέπλευσε για την Ελλάδα, προσήγγισε τον Πόρο, όπου παρέλαβε τον Πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου και τους υπουργούς του και αγκυροβόλησε στον φαληρικό όρμο στις 17 Οκτ. 1944, στην ελεύθερη πια Ελλάδα. Από τότε το «Αβέρωφ» ήταν παροπλισμένο στον Πόρο και τη δεκαετία του 1980 μεθορμίστηκε στο Φάληρο γενόμενο ναυτικό μουσείο, σύμβολο νικών και θρύλων.
Και τώρα το Αβέρωφ στη Θεσσαλονίκη, για πρώτη μάλιστα φορά και σε μέρες ιστορικές για την πόλη, Άι-Δημήτρης, απελευθέρωσή της το ’12, το ΟΧΙ του ’40. Γνωστός στην πόλη μας ο κυβερνήτης του Παύλος Κουντουριώτης που με τον Βενιζέλο και τον Δαγκλή, συγκρότησαν την Εθνική Άμυνα το 1916 και οι Θεσσαλονικείς ευγνωμονούντες του αφιέρωσαν δρόμο με το όνομά του, εκεί που του πρέπει. Απέναντι από το λιμάνι του. Κι είδα κι άκουσα απλούς ανθρώπους να σκύβουν και να προσκυνούν τα κανόνια του. Μια θεϊκή τρέλα για το «Αβέρωφ» και την πατρίδα. Και τούτες τις άγιες μέρες, που μόλις προχθές γιόρτασε η πόλη, είχε κοντά της σύμβολο και φρουρό το «Αβέρωφ» που αγκάλιαζε προστατευτικά τη θεσσαλονίκεια νεολαία και το Στρατό μας στην παρέλαση, με τον λαό της ολάκερο να κρατά στα άλμπουρα και στα κανόνια το όνειρο το παλαιό και ηρωικό, δεμένο σφιχτά με τα πανιά ολάνοιχτα της ελπίδας και της νίκης ξανοιγμένα με το αεράκι του Θερμαϊκού να βγαίνει στο Αιγαίο με τα τωρινά του Κουντουριώτη ναυτόπουλα. Για την Πατρίδα την αξετίμητη.
*Τα κείμενα αποτελούν απόψεις του υπογράφοντος και όχι απαραίτητα και της εκπομπής.
Ο Αθανάσιος Καραθανάσης εμφανίστηκε στο επεισόδιο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ – Μέρος Β της Χαράς Θεού. Μπορείτε να το παρακολουθήσετε το ΕΔΩ
